Kể từ tháng Hai, khi quân Nga bắt đầu cuộc xâm lăng, Ukraine trở thành hình mẫu cho việc làm thế nào để chống lại một đội quân xâm lược trên chiến trường của thế kỷ 21. Họ đã nhanh chóng xây dựng “Đội quân IT” gồm những hacker tình nguyện tấn công các website của Nga, sử dụng internet vệ tinh của Starlink để giữ liên lạc khi hạ tầng thông tin của họ bị phá hủy, và mở một cuộc tấn công tổng lực trên mạng xã hội để kêu gọi sự ủng hộ trên toàn thế giới.
Ngược lại, các nhà lãnh đạo Nga, mặc dù có đội quân về lý thuyết là mạnh hơn nhiều lần, bị mắc kẹt trong tư duy chiến lược lạc hậu của thế kỷ trước. Họ có vẻ không biết là những chiếc máy bay không người lái Bayaraktar TB2 do Thổ Nhĩ Kỳ chế tạo có thể công phá chính xác và mạnh mẽ những xe tăng và chiến hạm của Nga. Hệ thống an ninh mạng của Nga cũng tỏ ra yếu ớt. Những hackers Ukr kể với tôi rằng họ liên tục tấn công DDOS các website của Nga, đưa lên đó những khẩu hiệu ủng hộ Ukr. Mà họ là ai, chỉ là những thanh niên mới lớn, chỉ tìm Google và đọc WikiHow trong vài ngày, sau thực chiến vài tuần đã có thể xâm nhập hệ thống phòng thủ và kiểm duyệt mong manh của Nga.
Bởi thế, khi đến Ukr hồi tháng Ba, tôi muốn tìm hiểu xem công nghệ đã định dạng lại cuộc chiến như thế nào. Tôi nói chuyện với những người lính, sử dụng drone để cân bằng lại hỏa lực với Nga. Tôi bàn với các hackers về những thất bại và thành công của họ. Và khi cuộc chiến kéo dài, tôi bắt đầu nghe những người Ukr kể về trải nghiệm của họ, từ những ngày đầu hăng hái và nhiệt huyết, đã biến dạng thành những khoảng lặng đáng sợ, thi thoảng bị ngắt quãng bởi niềm vui, nỗi sợ hãi, hay hoảng loạn, tùy thuộc vào tin tức về những bước tiến của quân Nga hay Ukr.
Cuối cùng, vào giữa tháng Năm, tôi được gặp Volodymyr Zelensky tại dinh tổng thống ở Kyiv. Diễn viên-trở thành- Tổng thống, người đã thu hút sự chú ý toàn cầu và thuyết phục được lãnh đạo thế giới ủng hộ đất nước ông, trông không giống như nhân vật hấp dẫn, tự tin mà chúng ta quen thấy trên TV hoặc mạng xã hội. Ông trông có vẻ mệt mỏi, xanh xao, mắt thâm quầng và tay luôn bồn chồn. Ông tỏ ra rất lo lắng và không chắc chắn. Tuy thế, khi bắt đầu bàn luận các câu hỏi của tôi về tình trạng cuộc chiến, phản ứng của thế giới và vai trò của công nghệ, các câu trả lời của ông trở nên lưu loát, xen lẫn với những nụ cười bất chợt và những vặn vẹo đanh đá và hài hước đã thành thương hiệu của Zelensky.
Trong cuộc phỏng vấn này, VZ kêu gọi BigTechs phải làm nhiều hơn nữa để đẩy lùi Nga, ca ngợi Elon Musk Starlink và lý giải tại sao các lãnh đạo hiện đại phải chiếm lĩnh mạng xã hội. “Chúng ta không sống trong thời đại của nhân viên bưu điện nữa rồi.”
Nhưng ông cũng thừa nhận những tổn thất mà Ukr phải gánh chịu đè nặng lên ông. Khi tôi hỏi: liệu ông có hối tiếc không? Nếu được làm lại, ông có làm lại không? Ông đã trả lời thẳng thừng: “Tôi nghĩ phóng viên nên dành câu hỏi này cho tổng thống Nga.”
Q: Nhiều người nói, ông là một nhà truyền thông lão luyện trong mạng xã hội. Làm thế nào để ông có thể giữ được khán giả vốn đã quen quan tâm ngắn hạn. Làm thế nào để người ta không quên cuộc chiến?
VZ: Tất cả chúng ta đều ở trên mạng xã hội. Dù tốt hay xấu, đa phần cuộc sống của chúng ta đang diễn ra trên mạng. Chúng ta học, lấy thông tin, đọc, sử dụng nó. Đó là thực tế. Muốn nhân dân nhìn ta như ta có, ta phải dùng những thứ nhân dân dùng.
Thật không may, đôi khi, giới trẻ không dành thời gian để tiêu hóa những bản tin dài. Họ muốn lướt, và lấy thông tin mới, mới nhất. Bởi thế, anh phải cho họ những clip chỉ trong vòng 10,20 hay cùng lắm 30s để họ không mất hứng.
Nhưng mỗi thế hệ hiện tại đều thông minh hơn thế hệ trước đó. Tương lai luôn rộng hơn quá khứ và nếu anh muốn kết nối với nhân dân, anh sẽ tìm được ngôn ngữ chung. Nhân dân không thích giả tạo, không thích độc tài. Nếu anh cởi mở, trung thực và đáng tin cậy, anh sẽ kết nối được với nhân dân. Đôi khi những câu trả lời dài, những chương trình dài vẫn được dân ủng hộ và họ sẽ quen với nó. Họ chỉ không ở lại nếu nó không hay!
Q: Ông kêu gọi các công ty, trong đó có Big Tech chấm dứt hoạt động ở Nga. Điều đó có tác dụng không?
VZ: Các biện pháp trừng phạt đang phát huy tác dụng, nhiều nhà máy quân sự của Nga đã phải dừng sản xuất vì bị cấm vận. Chúng tôi rất hài lòng. Đáng tiếc là vẫn còn nhiều công ty khác đang hoạt động. Khi xem xét các vũ khí quân Nga bỏ lại chiến trường, chúng tôi tìm thấy nhiều viên đạn và thành phần do các công ty phương Tây chế tạo. Có thể nói, chúng tôi chiến đấu chống lại không chỉ người Nga mà còn cả những công ty đó. Chúng tôi kêu gọi họ hợp tác.
Q: Liệu ông có sẵn sàng nêu tên các công ty và đất nước đó?
VZ: Tôi thì sẵn sàng nói, nhưng tôi không nghĩ là họ sẵn sàng nghe.
Q: Các công ty mạng xã hội đã hành động đủ để tuân thủ các lệnh cấm vấn và duy trì nguồn thông tin được kiểm chứng? Liệu họ cần phải làm thêm gì nữa không?
VZ: Một số nền tảng mạng xã hội đã rời bỏ Nga. Điều đó là quan trọng vì tôi không muốn họ bị ảnh hưởng bởi các chính sách đối nội ở đó. Vấn đề là đó là những công ty có ảnh hưởng lớn nhất. Nhân dân Nga đang ở trong bốn bức tường, hoặc một con tàu ngầm thông tin, tùy theo cách anh gọi. Đó là cái lồng che mà giới tinh hoa chính trị Nga tạo ra, giữ dân trong không gian thông tin có lợi cho Kremlin. Trong không gian đó, không có tự do.
Một số nền tảng lớn mạnh, mặc dù bị cấm ở Nga vẫn phải tìm được cách nào đó sáng tạo, bằng công nghệ hoặc tư tưởng, để chỉ cho dân Nga thấy được sự thật của chúng ta, làm cho họ hiểu là họ đang sống trong một thế giới khác. Quan trọng là trên mạng xã hội, chúng ta sống tự do, còn người Nga thì lại ở bên ngoài, như là ở hành tinh khác vậy.
Q: Liệu có cần các biện pháp cấm vận mạnh hơn nữa?
VZ: Các biện pháp cấm vận chỉ thực sự có hiệu quả khi chúng được áp dụng toàn diện. Tỷ giá của đồng rub đã trở lại mức trước cấm vận, chứng tỏ là họ đã tìm được đường lách chúng. (Trên thực tế, vào thời điểm phỏng vấn, đồng rub đã mạnh hơn cả trước cấm vận, giờ là 65 rub ăn 1 đô, so với trước đó ngày 24/2 là 85). Cần phải cấm vận toàn diện và triệt tiêu mọi cơ hội luồn lách. Nếu không cấm vận là giả tạo.
Ví dụ như cấm vận dầu hỏa. 80% các nước châu Âu nói là họ sẽ ủng hộ. Nhưng điều gì sẽ xảy ra với 20% còn lại. Họ vẫn có thể nhận dầu. Nhưng ai sẽ kiểm tra là liệu họ có nhập nhiều hơn nhu cầu thực tế và bán lại cho các nước công khai ủng hộ cấm vận.Tôi muốn các đồng minh phải bóp chặt nước Nga, cấm vận đến cùng, chứng minh là thế giới văn minh mạnh hơn những nguồn năng lượng.
Q: Hệ thống Starlink – một chùm các vệ tinh của SpaceX cung cấp dịch vụ internet – có hiệu quả không?
VZ: Rất, rất hiệu quả. Giúp chúng tôi rất nhiều, trong các thành phố bị bao vây, trong các lãnh thổ bị chiếm đóng. Đôi khi chúng tôi mất liên lạc với họ. Mà mất liên lạc tức là mất kiểm soát, mất nhận thức về thực tế. Tin tôi đi, những người thoát khỏi các vùng bị chiếm đóng mà không có Starlink, kể lại rằng người Nga nói nước Ukr đã không còn tồn tại, và nhiều người đã bắt đầu tin vào điều đó. Tôi thực sự biết ơn sự hỗ trợ của Starlink.
Q: Đội quân IT của Ukraine có thực sự mạnh mẽ?
VZ: Trong những ngày đầu của cuộc chiến, chúng tôi đã dành rất nhiều thời gian để chuẩn bị hậu cần cho trận chiến trên không gian mạng. Tôi tin rằng, trong tương lai, đó sẽ là đội quân thứ ba của chúng tôi. Ngoài Quân đội Nhân dân, Các lực lượng Vũ trang Ukraine sẽ có Quân đội IT. Họ đã giúp bảo vệ các tổ chức bị tấn công ác liệt. Quân xâm lược muốn làm tê liệt Ngân hàng và Chính phủ. Họ muốn cắt đứt các mối quan hệ, để chúng tôi không thể trả tiền lương và hưu trí, để chúng tôi không có điện và liên lạc, để nhân dân không thể nghe tôi và chúng ta, để có thông tin kịp thời. Đội quân IT đã hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Q: Những kinh nghiệm diễn xuất của ông trong TV show: Phục vụ Nhân dân có giúp ông trong việc làm tổng thống?
VZ: Một số người Ukr đang sống ở đây và suy nghĩ: “Có thể tôi sẽ đi tìm một nước khác để sinh sống.” Tôi nghĩ là chương trình của chúng tôi đã giúp mọi người hiểu rằng: với người Ukraine, Ukraine là nơi tốt nhất và mọi thứ đều có thể được thực hiện. Nó cải thiện một chút trong mỗi chúng ta, niềm tin vào bản thân và vào các cơ hội ở đây. Tôi cũng bị chương trình ảnh hưởng đúng như vậy.
Q: Đâu là thách thức lớn nhất của ông khi chiến tranh kết thúc?
VZ: Khi mọi người từ nước ngoài trở về. Chúng tôi cần cho họ điều kiện không tệ hơn nơi họ đang có. Họ ở Ba Lan, Đức, Canada, Mỹ. Các nước khác nhau hỗ trợ khác nhau, hạ tầng khác nhau, tiện nghi khác nhau, lương khác nhau và cơ hội khác nhau. Chúng tôi không thể cho họ mức lương như ở Anh, chẳng hạn. Nhưng chúng tôi phải bảo đảm điều kiện sống tương xứng. Giới trung lưu phải vẫn được là trung lưu chứ không phải bị xuống cấp khi họ trở về. Chúng tôi phải làm mọi cách để họ cảm thấy là vẫn đang ở trong một châu Âu thống nhất chứ không phải là trở về một hành tinh khác.
Q: Cuộc chiến đã thay đổi ông thế nào?
Thực lòng là tôi không biết. Đó là một câu hỏi khó. Có lẽ, tôi sẽ vẫn là một người bình thường, vì tôi vẫn là tôi như trước, như mọi người. Mưa rơi xuống tôi thì vẫn ướt như người khác.
Nhưng giá trị của cuộc sống đã bị thay đổi. Nên có thể nói là thái độ sống của tôi cũng thay đổi. Tôi không quá quan tâm đến những vấn đề tầm thường nữa, có những lĩnh vực đòi hỏi tôi phải tập trung. Cái giá của tự do mà chúng ta được học trong trường, giờ phải chịu thử thách của thực tế. Anh biết điều đó mà. Anh đã thấy nhiều người chết, nhiều người bị hành hạ. Đổi lại, anh hiểu ra rằng, giá của tự do không tồn tại trong một thước đo tuyệt đối, vì anh không biết bao nhiêu người nữa sẽ tiếp tục chết để dành quyền sống, và tự do.
Link bài viết gốc: https://www.wired.com/story/volodymyr-zelensky-q-and-a-ukraine-war-technology/
Nguyễn Thành Nam (dịch giả)
Founder FUNiX là một trong 13 công thần sáng lập ra Tập đoàn FPT. Với chiến công lớn trong việc khai phá và phát triển xuất khẩu phần mềm cho Tập đoàn, anh Nam từng giữ chức CEO kiêm Chủ tịch HĐQT của FPT Software, kế đến là CEO FPT.
Nhắc đến “Nam già”, người ta nghĩ ngay tới vị thủ lĩnh phong trào của FPT, đồng thời là nhân vật biểu trưng cho văn hóa STCo FPT. Suy nghĩ khác người, nhiều mơ mộng, dí dỏm một cách thông thái và đặc biệt rất sáng tạo, anh Nam là dị nhân hàng đầu ở FPT. Với gần 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực phần mềm và quản lý, hiện anh Nam vẫn được tín nhiệm ở vai trò Cố vấn sáng tạo FPT.