Khi Cố vấn anh ninh quốc gia bí mật của UAE, Sheikh Tahnoon bin Zayed thăm Nhà Trắng hồi tháng 6. Đồng cấp Mỹ là Jake Sulivan đã nêu một vấn đề tế nhị: G42, công ty AI do seikh sở hữu, bị các quan chức Mỹ nghi là che dấu các mối quan hệ thực tế với TQ.
Với công chúng, đây là một công ty đang phát triển, liên tiếp công bố thành tựu. Họ hợp tác với người không lồ dược phẩm AstraZeneca của châu Âu, chi $100 triệu cho một hãng ở Silicon Valley để xây dựng cái mà họ quảng bá là “siêu máy tính lớn nhất thế giới”. Tháng trước G42 công bố hợp tác với OpenAI, tác giả của ChatGPT.
Nhưng trong tài liệu mật của các kênh tình báo của Mỹ, G42 đang hợp tác với các công ty mà quan chức Mỹ cho là đe dọa an ninh quốc gia Mỹ, bao gồm cả Huawei, công ty viễn thông đang bị Mỹ cấm vận.
Các quan chức Mỹ lo ngại rằng, G42 có thể là nơi mà các công nghệ tiên tiến của Mỹ có thể thất thoát sang các công ty và chính phủ TQ. Báo cáo tình báo cũng quan ngại việc dữ liệu gen của hàng triệu người Mỹ và các nước khác có thể bị chính phủ TQ lợi dụng.
CIA còn lập một báo cáo bí mật về Tiêu Bằng (Xiao Peng), TGĐ của G42 mặc dù không đưa ra kết luận rõ ràng nào. Hóa ra là anh này học đại học ở Mỹ, nhưng từ bỏ quốc tịch Mỹ để chuyển sang làm công dân UAE.
Các quan chức Mỹ yêu cầu, với những công nghệ tế nhị đang nổi lên, UAE phải chọn hoặc Mỹ hoặc TQ chứ không được đi nước đôi. Từ nhiều năm nay, Mỹ tìm cách ngăn chặn ảnh hưởng của TQ ở Trung Đông. Họ tin rằng việc TQ bán vũ khí và xây căn cứ quân sự trong khu vực là xâm phạm an ninh quốc gia Mỹ. Giờ thì là mặt trận mới: chặn đứng tham vọng của TQ chiếm thế thượng phong trong cuộc cạnh tranh về các công nghệ mới nhất, bao gồm cả AI, dữ liệu lớn, máy tính lượng tử, điện toán đám mây, hạ tầng giám sát và nghiên cứu gen.
G42 trở thành trung tâm của cuộc đấu mới này
Các quan chức Mỹ đang chờ đợi sự tiến bộ và từ chối tiết lộ chi tiết các cuộc đàm phán đang được Nhà Trắng và các cơ quan khác tiến hành trong mấy tháng qua, ở cả Washington và Abu Dhabi. Cả giám đốc CIA William Burns và Bộ trưởng thương maik Gina Raimondo đều thảo luận chủ đề này với những người đồng cấp của mình trong các cuộc viếng thăm. Giám đốc công nghệ cấp cao của Hội đồng An ninh Quốc gia, Tarun Chabra, cũng bày tỏ quan ngại với các quan chức Abu Dhabi.
G42 là hạt ngọc trên vương miện của UAE đang tham vọng xây dựng ngành công nghiệp AI để thay thế cho dầu mỏ. Đất nước nhỏ bé ở Trung Đông, dưới sự lãnh đạo của tổng thống Sheikh Mohamed bin Zayed, cũng vun đắp những mối quan hệ chặt chẽ với Nga và TQ để giảm dần sự phụ thuộc vào Mỹ, đối tác quân sự chính
Cho đến giờ, vẫn không rõ là giới chức tình báo Mỹ có chia sẻ thông tin của mình với các công ty Mỹ hợp tác với G42 hay không?
Công ty trên bất cứ lĩnh vực nào trên thế giới đều có quan hệ với TQ, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Việc Mỹ cố gắng soi G42 cho thấy các cơ quan tình báo sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi cố gắng phát hiện công ty làm ăn với TQ có quan hệ với chính phủ hay các cơ quan an ninh của TQ hay không.
Trong một số trường hợp, làm ăn với một công ty TQ được chính phủ TQ ưu đãi, ví dụ Huawei là đủ để cảnh báo Washington. Những mối quan hệ này càng có vẻ mờ ám, nếu liên quan đến công ty làm việc trong các lĩnh vực công nghệ như AI, vốn có thể có cả hai mục đích dân sự và quân sự.
Trong trường hợp G42, CIA và các cơ quan chính phủ Mỹ đã chỉ ra rằng, “stack” hay hạ tầng công nghệ nền của G42 là do các công ty TQ thực hiện, bao gồm cả Huawei. Các cơ quan tình báo còn chú ý đến công ty con Presight AI, đang bán các công nghệ theo dõi cho cảnh sát khắp thế giới, với phần mềm gần như tương đồng với các phần mềm phổ biến ở TQ.
Kathleen Waters, phó đại diện của Hội đồng An ninh Quốc gia, từ chối bình luận những vấn đề cụ thể của G42. Bà nói UAE là “đối tác quan trọng”, nhưng bổ sung là Nhà Trắng đã làm rõ quan điểm của mình về việc TQ tìm cách dành lợi thế quân sự và tình báo thông qua việc thu thập các công nghệ và dữ liệu nhạy cảm của Mỹ, và tổng thống Biden và chính phủ kiên quyết bảo vệ những công nghệ này.
“Đây sẽ là trọng tâm trong quan hệ với UAE và các nước khác, và chúng tôi rất vui mừng là tình hình đang tiến triển tốt.”
Đại sứ UAE tại Mỹ Yousef AI Otaiba, từ chối bình luận.
G42 cũng từ chối yêu cầu phỏng vấn Giám đốc Tiêu Bằng, và không tiết lộ quan hệ cụ thể với các công ty TQ cũng như những lo lắng của chính phủ Mỹ. Trong công văn gửi NYT, một quan chức cao cấp của công ty Talal AI Kassi, tuyên bố, công ty làm việc “với các đối tác công nghệ khắp nơi trên thế giới”. Ông cho biết, năm ngoái đã làm việc với Microsoft để thay thế hạ tầng công nghệ. Năm nay công ty sẽ làm việc với Cerebras và Nvidia để nâng cấp siêu máy tính, và công ty đang có kế hoạch thay thế các nhà cung cấp công nghệ truyền thống, bao gồm cả các công ty TQ.
Công ty cam kết vận hành và mua bản quyền công nghệ “tuân thủ hoàn toàn” các quy định của Mỹ và luôn giữ quan hệ chặt chẽ với các nhà hành pháp Mỹ. Ông còn nói thêm “sẽ hợp tác với các công ty hàng đầu trên khắp thế giới cùng quan điểm để phát triển AI có trách nhiệm”
Câu hỏi tối thượng về Cuộc sống
Cái tên G42 được lấy từ chuỗi phim khoa học viễn tưởng “Vẫy xe đến Ngân hà” của Douglas Adams, trong đó số 42 là câu trả lời cho “câu hỏi tối thượng của cuộc sống, vũ trụ và tất cả.” (G – là Group)
“42 là mục tiêu của chúng tôi” Giám đốc Tiêu nói trong đoạn phim giới thiệu công ty “42 là câu trả lời cho ý nghĩa của cuộc sống.”
G42 bao gồm một quỹ đầu tư công nghệ có giá trị $10 tỷ, một mô hình ngôn ngữ lớn Arab, một nền tảng thu hút tài năng, một công ty chăm sóc sức khỏe, một chương trình giải mã gen và nhiều thứ nữa. G42 còn đầu tư $100 triệu vào ByteDance, công ty mẹ của Tiktok.
Cũng trong đoạn video quảng bá, giám đốc Tiêu nói, ông tin rằng “ảnh hưởng của AI lên văn minh của loài người sẽ lớn hơn lửa, điện và thậm chí là internet.”
Ngoài các công ty TQ, G42 cũng làm việc với nhiều công ty Mỹ, như Microsoft hay Dell và giám đốc Tiêu cũng gây ấn tượng với các đối tác Mỹ.
Andrew Feldman, nhà sáng lập Cerebras, công ty đang phối hợp với G42 để xây dựng siêu máy tính, nhận xét “Ông Tiêu là người có tầm nhìn, hiểu biết và sâu sắc. Tôi đã tìm được đồng chí.”
Theo báo chí, ngoài G42, Cerebras còn có hợp đồng với một số cơ quan chính phủ Mỹ như Phòng thí nghiệm Không quân hay Bộ Năng lượng. Nên Feldman nói ông khá ngạc nhiên khi nghe tin chính phủ quan ngại về hợp tác với G42. Ông khẳng định không quan chức nào nhắc nhở công ty hoặc bất kỳ ai ở Cerebras.
MS và OpenAI từ chối bình luận, nói “Chúng tôi tuân thủ các quy định toàn cầu và không có gì để nói thêm.”
Mạng xã hội và dữ liệu sinh học
Chủ tịch của G42 là SheikhTahnoon, người đàn ông bị ám ảnh bởi kính râm, một trong những nhân vật quyền lực nhất của UAE. Ngay cả trong một đất nước mà quan chức nào cũng đầy mình chức danh, ông vẫn khác biệt. Ngoài G42, ông còn quản lý một tổ hợp bí mật có giá trị thị trường lớn nhất nước có tên bí ẩn là “Công ty mẹ quốc tế”, là phó vương của tiểu vương quốc Abu Dhabi và giám đốc Quỹ quốc gia với giá trị $853 tỷ. Một quỹ quốc gia khác có tên là Mubadala đầu tư vào G42.)
Giám đốc Tiêu đã đồng hành mạo hiểm với Sheikh Tahnoon khá lâu, và vài thương vụ trong quá khứ đã làm giới tình báo Mỹ cảnh giác.
Có rất ít thông tin về Tiêu trên mạng xã hội, điều khá đặc biệt với CEO của một công ty có tiếng như vậy. Trang LinkedIn của ông nói rằng ông lấy bằng cử nhân ở Đại học Thái Bình Dương Hawaii và bằng thạc sĩ ở Đại học George Washington đầu những năm 1990. Nhưng trước đó thì không có thông tin gì. Từ năm 1999 đến 2014, ông làm CTO cho MicroStrategy, một công ty công nghệ ở Virginia. Ông rất hiếm khi trả lời phỏng vấn báo chí hay nói chuyện công khai. Một thông báo trên mạng của Đại sứ quán TQ tại UAE đã để nguyên tên ông bằng tiếng Hoa: 肖鹏
Bốn năm trước, một công ty của Tiêu vận hành một app xã hội có tên là ToTok do các kỹ sư TQ lập trình. Tình báo Mỹ cho rằng đây là một công cụ do thám và thu nhập thông tin người dân của chính phủ UAE. Dữ liệu do app này tập hợp sẽ được lưu trữ ở một công ty có tên là Pax AI, cũng do Mr Tiêu điều hành.
Bill Marczak của Citizen Lab, một nhóm giám sát của Đại học Toronto, sau khi tìm hiểu một vũ trụ các công ty do Sheikh Tahnoon kiểm soát đã gọi đây là “đỉnh cao của việc kết hợp quyền lực nhà nước và kinh doanh.”
Marczak nói “ToTok rất phổ biến trong dân UAE và đối tác làm ăn của họ, và vì app cũng không quá quan tâm đến việc mã hóa các cuộc trò chuyện nên tình báo UAE có cả một biển dữ liệu thơm.”
Ông này còn nhận xét: “Có vẻ như G42 kế thừa code và nhân sự từ một app của TQ có tên là YeeCall để tạo nên ToTok.” Trong cuộc điều tra năm 2019 của NYT, công ty phủ nhận mình xây dựng app này để do thám.
Khi đại dịch Covid bắt đầu, G42 hợp tác với một hãng sinh học TQ có tên là BGI Genomics để phân phối các kit test Covid-19. Chính phủ UAE đã tặng hàng chục ngàn kit này cho bang Nevada. Theo AP, các quan chức Mỹ đã cảnh báo Nevada không sử dụng vì sợ sẽ bị TQ thu nhập các thông tin sinh học của công dân Mỹ.
Tháng 6/2020, Mr Tiêu và các lãnh đạo UAE công bố G42 đã hợp tác với Sinopharm, một nhà khổng lồ dược phẩm của TQ, để tiến hành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 cho vaccine ở UAE và một số nước lân cận như Bahrain.
Tháng 3 năm 2021, bộ trưởng ngoại giao Vương Nghị đã công bố trong chuyến đi thăm UAE là G42 và Sinopharm sẽ sản xuất vaccine tại Abu Dhabi.
Một trong những đầu tư của Tiêu, công ty có tên Pegasus, đã thỏa thuận với Huawei năm 2017 để cung cấp các thiết bị giám sát cho lực lượng cảnh sát. Công ty này do DarkMatter, một công ty chuyên tuyển các cựu gián điệp, sở hữu. Nhưng không liên quan gì đến phần mềm gián điệp Pegasus do NSO Group của Israel chế tạo.
Tiến vào Trung Đông
Chính phủ TQ không che giấu ý định mở rộng hợp tác kinh tế và quân sự sang Trung Đông. Bởi thế mối quan hệ sâu hơn giữa TQ và UAE làm Mỹ lo lắng. UAE vốn đang thường xuyên mua hàng tỷ đô la vũ khí Mỹ, giờ lại tỏ vẻ thích thú các “đồ chơi” của TQ. Mặc dù chính quyền Trum chịu khó vun vén quan hệ với UAE nhưng các quan chức an ninh vẫn lo ngại về việc hạ tầng thông tin của nước này do Huawei xây dựng. Đặc biệt là khi Mỹ đồng ý bán các phi cơ F-35 cho UAE năm 2020, để tưởng thưởng cho nước này bình thường hóa quan hệ với Israel.
Các quan chức Mỹ sợ rằng những công nghệ bí mật trên những chiếc phi cơ này sẽ rơi vào tay đối thủ. Cũng vào lúc đó, họ bắt đầu để ý đến G42 và Mr Tiêu vì vai trò chủ đạo công nghệ của họ. G42 cũng mở văn phòng tại Israel. (Vụ việc mua bán này cuối cùng cũng không được thực hiện.)
Trong thời đầu của nhiệm kỳ Biden, Mỹ đã cho các quan chức UAE những bức ảnh vệ tinh có vẻ như là căn cứ quân sự đang xây dựng của TQ. UAE khẳng định rằng đó chỉ là công trình xây dựng cảng biển, nhưng cũng đã dừng dự án. Tuy nhiên CIA vẫn thường xuyên bay tới Abu Dhabi để đưa ra các bằng chứng về quan hệ an ninh và công nghệ gần gũi với TQ làm Mỹ lo ngại.
Hồi tháng 6, chỉ vài ngày sau khi Nhà Trắng bí mật nêu lo ngại về G42 với cố vấn an ninh quốc gia UAE, giám đốc Tiêu trong buổi lễ kỷ niệm 5 năm thành lập công ty với chủ đề “Siêu máu”, đã đăng đàn tuyên bố: Tất cả chí mới là bắt đầu.
Nguyễn Thành Nam dịch từ: https://www.nytimes.com/2023/11/27/us/politics/ai-us-uae-china-security-g42.html
Nguyễn Thành Nam (dịch giả)
Founder FUNiX là một trong 13 công thần sáng lập ra Tập đoàn FPT. Với chiến công lớn trong việc khai phá và phát triển xuất khẩu phần mềm cho Tập đoàn, anh Nam từng giữ chức CEO kiêm Chủ tịch HĐQT của FPT Software, kế đến là CEO FPT.
Nhắc đến “Nam già”, người ta nghĩ ngay tới vị thủ lĩnh phong trào của FPT, đồng thời là nhân vật biểu trưng cho văn hóa STCo FPT. Suy nghĩ khác người, nhiều mơ mộng, dí dỏm một cách thông thái và đặc biệt rất sáng tạo, anh Nam là dị nhân hàng đầu ở FPT. Với gần 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực phần mềm và quản lý, hiện anh Nam vẫn được tín nhiệm ở vai trò Cố vấn sáng tạo FPT.